تاریخچه کاشی هفت رنگ
تولیدات کاشی هفت رنگ جهت استفاده در سرای گردشگری
ابعاد 10 # 30 سانتیمتر
سرامیک باطرح ایرانی جهت سالن پذیرایی
دوره صفویه دوره رونق استفاده از کاشی هفت رنگ است.اگر چه این هنر کم و بیش در زمان تیموریان نیز مورد استفاده قرار میگرفت.
البته شایان ذکر است که در این دوره بیشتر کاشیهای معقلی و معرق رواج داشت.
پیدایش کاشی هفت رنگ
اولین نمونه کاربرد کاشیکاری هفترنگ را در مدرسه بی بی در سمرقند دیده شده.این کاشیها به تاریخ دهه اول قرن هشتم هجری
قمری رقم خورده است.
نمونه بعدی کاربرد این نوع کاشی در مزار گوهرشاد در شهر هرات (افغانستان کنونی)بکار رفته.این کاشیها در دهه دوم تا
اواسط دهه سوم قرن هشتم هجری قمری ساخته شده است.
در تصویر ذیل جزییات کاشیکاری گلویی گنبد در دوره تیموری ملاحظه میشود.
تاریخهای ذکر شده در بالا مصادف با دوره حکومت تیموریان میباشد.
تصویر فوفق نشانگر نخستین نمونه ها از کاشی هفت رنگ میباشد.گلویی مقرنسها بصورت استادانه ای بر روی کاشیهای حجیم و یک تکه نقش بسته.
تیموریان هنرمندان شهر های شیراز و اصفهان را به این منطقه کوچ دادند.ترکیب رنگهای لاجورد و سفید با گنبد های فیروزه ای از مشخصات کاشیکاری در این دوره میباشد.کاشیهای این دوره با ملات گچ و خاک نصب میگردید.ضخامت آنها در حدود چهار سانتیمتر بود.جهت دوگیر شدن بهتر با ملات لقمه هایی به شکل مربع به ضخامت دو تا سه سانتیمتر در پشت کاشی تعبیه میگردید .
بر روی گلویی مقرنس کتیبه ای از نوع کاشی معقلی با ترکیب رنگ سفید لاجوردی نقش بسته است.
به تدریج فرم کاشیکاری گنبد ها در این دوره از نوع تخت به کنگره دار تغییر کرد.تزیینات کاشی معقلی نیز به این کاشیکاریها اضافه شد و سبکی منحصر بفرد در کاشیکاری گنبد در منطقه قفقاز بوجود آمد .
نمونه هایی از این آثاردر حال تخریب در شهر های سمرقند و بخارا و هرات بجا مانده.این آثار بعلت بی توجهی در حال تخریب کامل قرار دارد.
کاشیکاری در دوره صفوی
با گذشت زمان به دوره صفویان میرسیم.در این دوره بناهای بسیاری پی ریزی شد که ازلحاط معماری دارای اهمیت ویژه میباشند.
به این بناها در صفحات معماری اسلامی میپردازیم.اما اولین بنایی که در دوره صفویان از لحاظ کاشیکاری اهمیت دارد مقبره هارون ولایت است که
در اواخر دهه دوم قرن نهم هجری قمری ساخته شده است.سبک کاشیکاری در این بنا نیز در امتداد کاشیکاری دوره تیموریان است.
شروع سبک کاشیکاری صفوی
با تغیر محل پایتخت صفویان از قزوین به اصفهان به نقطه عطف تاریخ معماری و کاشیکاری ایران میرسیم.این کار توسط شاه عباس صفوی انجام پذیرفت.
در فاصله زمانی دهه اول قرن دهم هجری قمری تا اواخر دهه چهارم قرن دهم هجری قمری بناهایی با معماری و تزیینات منحصر بفرد ساخته شد.
اولین بناهایی که با سبک جدید و نوآوری در تزیینات ساخته شد مسجد شیخ لطف الله میباشد.این بنا با ترکیبی از کاشیهای معرق و هفت رنگ در نمای بیرونی و داخلی نمونه ای منحصر بفرد از خلاقیت با دستمایه جسارت در معماری است.
تاریخ ساخت بنا
در کتیبه ورودی مسجد شیخ لطف الله سال شروع به ساخت بنا یکهزارودوازده هجری قمری ذکر گردیده است.همچنین نام خطاط علیرضا عباسی درج گردیده.در کتیبه های گنبد خانه تاریخ تزیینات یکهزارو بیست و پنج هجری قمری ذکر گردیده است.
در عکس بالا که مربوط به محراب مسجد شیخ لطف الله میباشد قید گردیده محمد رضا ابن استاد حسین معمار اصفهانی
که نام معمار مسجد است.
همچنین تاریخ تکمیل یکهزارو بیست و هشت هجری قمری بیان گردیده.
راهرو ورودی شبستان
با بالا رفتن از پله های مسجد شیخ لطف الله وارد دالان باریک و تاریک میشویم.
اولین چیزی که نظر را به خود جلب میکند تناسبات خارق العاده به همراه کاشیکاریهای زیبای هفت رنگ با زمینه های
عمدتا لاجوردی میباشد.
این کاشیها توسط هره های آجری با بند کاشی فیروزه ای قابسازی شده است.
این راهرو تاریک در واقع مسیر رسیدن به شبستان مسجد میباشد.گویی معمار تعمدا این دالان را تاریک و با کمترین منفذ
روشنایی در نظر گرفته.
شبستان مسجد شیخ لطف ا..
چرا که با رسیدن به شبستان نا خود آگاه هر بیننده ای سر را به بالا میبرد زیرا تلالو نور خورشید از میان شبکه های کاشیکاری معرق
گردنه گنبد همچون رقص نور چشمها را به خود خیره میکند.
انگار همه اجزای معماری به مرگز گنبد اشاره دارند.
در دوره صفویان به دلیل سرعت و شتابی که در ساخت و سازمساجد وجود داشت تولید کاشیهای هفت رنگ به شدت افزایش
یافت زیرا در آن دوران کاشی معرق که از نظر ساخت بسیار زمانبر و پر هزینه است جوابگو نبود.
کاشیهای هفت رنگ بکار رفته در میدان نقش جهان اصفهان بیشتر از الگوی اسلیمی ختایی پیروی میکرده.در این دوره
به دلیل گستردگی کار کارگاههای ساخت کاشی توسعه بسیار یافت و نوع آوریهای زیادی در این زمینه صورت گرفت.
مواد اولیه سنتی در تولید کاشی هفت رنگ
در ذیل به تعدادی از ترکیباتی که در کاشیهای هفت رنگ قدیم کاربرد داشت میپردازیم.
1-سنگ چخماق جهت sio2(سیلیس).
2-گیاه اشنون که خاکستر آن جهت تامین k oh به لعاب اضافه میشد.
3-بوراکس یا تنه کار.
این ماده در لعاب سازی به عنوان فلاکس کاربرد بسیار دارد .
4-سنگ محمدی که از معدنی به همین نام از نزدیکی کاشان آورده میشد جهت co co3(کربنات کبالت) که در تولید رنگ لاجوردی بکار میرود.
5-توفال مس که در لعابهای قلیایی تولید رنگ فیروزه ای بسیار خوشرنگ میکند.
6-کربنات سرب یا به اصطلاح قدما سفیدآب شیخ و در قدیم جهت تولید لعاب قلع و سرب استفاده میشده.
7-اکسید قلع که این نیز ماده ای به نسبت گران قیمت و پر کاربرد در تولید رنگ و لعاب کاشیهای هفت رنگ میباشد.
در دوران قدیم این ماده اصلی ترین ماده جهت تولید لعاب اپک به شمار میرفت.
8-اکسید آهن دو و سه ظرفیتی که برای تولید رنگهای قهوه ای و مشکی کاربرد دارد.
9-بنتونیت یا همان گل سر شوی جهت تولید بدنه سنگینه یا جسمی.
10-اکسید روی(zno)
این ماده به همراه اکسید مس رنگ فیروزه ای درخشانی تولید میکند.و در تولید انواع کاشی سنتی بخصوص معرق کاربرد دارد.
اجرای کاسه بندی مقرنس در هشت پا-کتیبه خط ثلت به همراه ترجمه فارسی در رینگ دور
مقرنس بندی زیر گنبد مصلی مشکین دشت
چهارکه کشی بوسیله هره آجری در دهانه 10 متر
ساخت و اجرای مقرنس گچی شبستاندر سه تخت.
قاب کاشیکاری قابل نصب بر روی سطوح گچی سیمانی فلز چوب ام دی اف کاشی آجر و غیره.
این نوع تابلوها از نظر فرم وابعاد محدودیتی در ساخت ندارد.
کاربندی و کاشیکاری شبستان مسجد جامع پردیس
مسجد جامع پردیس نمای زیر گنبد -اجرای مقرنس و کاربندی زیر گنبد
نمایی دیگر از شبستان مسجد جامع پردیس
کتیبه هفت رنگ
بروز رسانی:
1398/08/03